कक्षा -10वीं संस्कृत (सम्प्रेषणात्मकम्) परीक्षा हेतु पाठ्यक्रम 2024-25 (कोड सं. – 1119 )
CBSE Class 10 Sanskrit Communicative Syllabus – Every year Central board of Secondary Education (CBSE) conducts Class 10 examinations. Class 10 Sanskrit Communicative syllabus and Question Paper pattern is given below. The Question paper of Class 10 Sanskrit Communicative exam is divided into 4 sections as mentioned below.
CBSE कक्षा -10वीं संस्कृत (सम्प्रेषणात्मकम्) पाठ्यक्रम – हर वर्ष केंद्रीय माध्यमिक शिक्षा बोर्ड (central board of secondary education ) 10वीं की परीक्षा आयोजित (conducts) करता है। संस्कृत विषय को सभी विद्यार्थी बहुत कठिन विषय समझते हैं ,जबकि असल में ऐसा है नहीं। विद्यार्थियों की कठिनाई को सरल करने के लिए कक्षा 10वीं संस्कृत (सम्प्रेषणात्मकम्) का पाठ्यक्रम और प्रश्न पत्र प्रारूप निचे दिया गया है। जिससे आपको परीक्षा में अधिकतम अंक प्राप्त करने के लिए बहुत अधिक मेहनत न करनी पड़े और आपको पता हो कि आपने कौन से विषय पर कितनी मेहनत करनी है।
कक्षा – दशमी (2024-25)
संस्कृतम् (सम्प्रेषणात्मकम्) कोड् सङ्ख्या – 119
कक्षा 10वीं संस्कृत सम्प्रेषणात्मकम् (Sanskrit Communicative) का प्रश्न-पत्र चार (4) भागों में विभाजित होता है –
| भाग | विषय | अंक | |
| 1 | भागः ‘क ‘ | अपठितावबोधनम् (Reading Comprehension) | 10 |
| 2 | भागः ‘ख ‘ | रचनात्मकार्यम् (Writing Skills) | 15 |
| 3 | भागः ‘ग ‘ | अनुप्रयुक्तव्याकरणम् (Applied Grammar) | 25 |
| 4 | भागः ‘घ ‘ | पठितावबोधनम् (Literature) | 30 |
भागानुसारं विषयाः अङ्कविभाजनं च 80 अङ्काः
| क्र.सं. | विषयाः | प्रश्नप्रकाराः | मूल्यभारः |
| ‘क’ भागः
अपठितावबोधनम् 10 अङ्काः |
|||
| 1. | एकः गद्यांशः
(80-100 शब्दपरिमितः) |
अति-लघूत्तरात्मकौ
पूर्णवाक्यात्मकौ शीर्षकम् (लघूत्तरात्मकः) भाषिककार्यम् (बहुविकल्पात्मकाः) |
1×2=2
2×2=4 1×1=1 1×3=3 |
| पूर्णभारः | 10 अङ्काः | ||
| ‘ख’ भागः
रचनात्मककार्यम् 15 अङ्काः |
|||
| 2. | औपचारिकम् अथवा अनौपचारिकं पत्रम्
(मञ्जूषायाः सहायतया रिक्तस्थानपूर्तिमाध्यमेन पूर्णं पत्रं लेखनीयम्) |
निबन्धात्मकः | ½ x10=5 |
| 3. | चित्रवर्णनम् अथवा अनुच्छेदलेखनम् | पूर्णवाक्यात्मकः | 1×5=5 |
| 4. | कथापूर्तिः/ संवादपूर्तिः (मञ्जूषायाः सहायतया रिक्तस्थानपूर्तिमाध्यमेन पूर्णः कथा /संवादः लेखनीयः) | निबन्धात्मकः | ½ x 10=5 |
| पूर्णभारः | 15 अङ्काः | ||
| ‘ग’ भागः
अनुप्रयुक्तव्याकरणम् 25 अङ्काः |
|||
| 5. | सन्धिः | लघूत्तरात्मकाः | 1×4=4 |
| 6. | समासः | बहुविकल्पात्मकाः | 1×4=4 |
| 7. | प्रत्ययाः | बहुविकल्पात्मकाः | 1×4=4 |
| 8. | वाच्यपरिवर्तनम् | लघूत्तरात्मकाः | 1×3=3 |
| 9. | समयः | लघूत्तरात्मकाः | 1×3=3 |
| 10. | अव्ययानि | लघूत्तरात्मकाः | 1×4=4 |
| 11. | अशुद्धि-संशोधनम् | बहुविकल्पात्मकाः | 1×3=3 |
| पूर्णभारः | 25 अङ्काः | ||
| ‘घ’ भागः
पठितावबोधनम् 30 अङ्काः |
|||
| 12. | गद्यांशः | अति-लघूत्तरात्मकौ
पूर्णवाक्यात्मकः लघूत्तरात्मकौ (भाषिककार्यम्) |
½ x2=1
1×2=2 1×2=2 |
| 13. | पद्यम् (श्लोकः / श्लोकौ) | अति-लघूत्तरात्मकौ
पूर्णवाक्यात्मकः लघूत्तरात्मकौ (भाषिककार्यम्) |
½ x2=1
1×2=2 1×2=2 |
| 14. | नाट्यांशः | अति-लघूत्तरात्मकौ
पूर्णवाक्यात्मकः लघूत्तरात्मकौ (भाषिककार्यम्) |
½ x2=1
1×2=2 1×2=2 |
| 15. | प्रश्ननिर्माणम् | पूर्णवाक्यात्मकाः | 1×5=5 |
| 16. | अन्वयः अथवा भावार्थः (रिक्तस्थानपूर्तिमाध्यमेन) | निबन्धात्मकः | ½ x4=2 |
| 17. | प्रसङ्गानुसारम् अर्थचयनम् | बहुविकल्पात्मकाः | 1×4=4 |
| 18. | पाठाधारित-कथापूर्तिः
(मञ्जूषापदसहायतया रिक्तस्थानपूर्तिः) |
निबन्धात्मकः | ½ x8=4 |
| पूर्णभारः | 30 अङ्काः | ||
सम्पूर्णभारः – 80 अङ्काः
संस्कृतपाठ्यक्रमः (सम्प्रेषणात्मकम्) (कोड़ संख्या. 119)
कक्षा-दशमी (2024-25)
वार्षिकं मूल्याङ्कनम्
80 अङ्काः
‘क’ भागः
अपठितावबोधनम्
(10 अङ्काः)
- एकः अपठितः गद्यांशः (10)
80-100 शब्दपरिमितः गद्यांशः, सरलकथा
- एकपदेन पूर्णवाक्येन च अवबोधनात्मकं कार्यम् (2+4)
- शीर्षकलेखनम् (1)
- गद्यांशाधारितं भाषिकं कार्यम् (3)
भाषिककार्याय तत्त्वानि –
- वाक्ये कर्तृ-क्रियापदचयनम्
- विशेषण-विशेष्यचयनम्
- पर्याय-विलोमपद-चयनम्
‘ख’ भागः
रचनात्मककार्यम्
(15 अङ्काः)
- सङ्केताधारितम् औपचारिकम् अथवा अनौपचारिकं पत्रलेखनम् (5)
(मञ्जूषायाः सहायतया रिक्तस्थानपूर्तिमाध्यमेन पूर्णं पत्रं लेखनीयम्)
- चित्राधारितं वर्णनम् अथवा अनुच्छेदलेखनम् (5)
(मञ्जूषायाः सहायतया चित्रवर्णनम् अनुच्छेदलेखनं वा करणीयम्)
- संवादपूर्तिः / कथापूर्तिः (कथा छात्रस्तरानुगुणम् एव भवेत्।) (5)
(मञ्जूषायाः सहायतया रिक्तस्थानपूर्तिमाध्यमेन पूर्णः संवादः / कथा लेखनीया।)
‘ग’ भागः
अनुप्रयुक्तव्याकरणम्
(25 अङ्काः)
- सन्धिकार्यम् (4)
- स्वरसन्धिः – वृद्धिः, यण, अयादिः, पूर्णरूपम् (1 अङ्कः)
- व्यञ्जनसन्धिः – परसवर्णः (अनुस्वारस्थाने पञचमवर्णस्य प्रयोगः), तुगागमः,
वर्गीयप्रथमवर्णस्य तृतीयवर्णे परिवर्तनम्। (1 अङ्कः)
- विसर्गसन्धिः – उत्वम्, रत्वम्, विसर्गलोपः, विसर्गस्य स्थाने स्, श्, ष् (2 अङ्कौ)
- समासः – (वाक्येषु समस्तपदानां विग्रहः विग्रहपदानां च समासः) (4)
- तत्पुरुषः – विभक्तिः, नञ् , उपपदः (2 अङ्कौ)
- द्वन्द्वः (1 अङ्कः)
- अव्ययीभावः (अनु, उप, सह, निर्, प्रति, यथा) (1 अङ्कः)
- प्रत्ययाह (4)
- तद्धिताः – मतुप्, ठक्, त्व, तल् (3 अङ्काः)
- स्त्रीप्रत्ययौ – टाप् , ङीप् (1 अङ्कः)
- वाच्यपरिवर्तनम् – केवलं लट्लकारे (कर्तृ-कर्म-क्रिया) (3)
- समयः – अङ्कानां स्थाने शब्देषु समयलेखनम् (3)
(सामान्य-सपाद-सार्ध-पादोन)
- अव्ययानि (4)
इव, उच्चैः, एव, नूनम, इतस्ततः, विना, सहसा, वृथा, शनैः, इति, मा,
यत, सम्प्रति, इदानीम्, अधुना, यावत, बहिः, कदापि, च, अपि, पुरा,
अत्र-तत्र, यथा-तथा, कदा, अद्य, श्वः, परश्वः, ह्यः, परह्यः, किमर्थम,
कुत्र, यदि-तर्हि
- 11. अशुद्धि-संशोधनम् (वचन-लिङ्ग-पुरुष-लकार-दृष्टया संशोधनम्) (3)
‘घ’ खण्डः
पठितावबोधनम्
(30 अङ्काः)
- गद्यांशम् अधिकृत्य अवबोधनात्मकं कार्यम् (5)
प्रश्नप्रकाराः – एकपदेन पूर्णवाक्येन च प्रश्नोत्तराणि
भाषिककार्यम् –
- वाक्ये कर्तृ-क्रिया-पदचयनम्
- विशेषण-विशेष्य-चयनम्
- पर्याय-विलोमपद-चयनम्
- पद्यम् (श्लोकम् / श्लोकौ) अधिकृत्य अवबोधनात्मकं कार्यम् (5)
प्रश्नप्रकाराः – एकपदेन पूर्णवाक्येन च प्रश्नोत्तराणि
भाषिककार्यम् –
- वाक्ये कर्तृ-क्रिया-पदचयनम्
- विशेषण-विशेष्य-चयनम्
- पर्याय-विलोमपद-चयनम्
- नाट्यांशम् अधिकृत्य अवबोधनात्मकं कार्यम् (5)
प्रश्नप्रकाराः – एकपदेन पूर्णवाक्येन च प्रश्नोत्तराणि
भाषिककार्यम् –
- वाक्ये कर्तृ-क्रिया-पदचयनम्
- विशेषण-विशेष्य-चयनम्
- पर्याय-विलोमपद-चयनम्
- वाक्येषु रेखाङ्कितपदानि अधिकृत्य प्रश्ननिर्माणम् (5)
- एकस्य श्लोकस्य अन्वयः अथवा भावार्थः (2)
(मञ्जूषायाः सहायतया रिक्तस्थानपूर्तिमाध्यमेन पूर्णः अन्वयः भावार्थः वा लेखनीयः)
- प्रसङ्गानुसारम् अर्थचयनम् (पाठान आधृत्य बहुविकल्पात्मकाः प्रश्नाः) (4)
- पाठाधारित-कथापूर्तिः (मञ्जूषापदसहायतया रिक्तस्थानपूर्तिः) (4)
आह्त्याङ्काः – 80
परीक्षायै निर्धारिताः पाठाः
| पाठसंख्या | पाठनाम | पाठसंख्या | पाठनाम |
| प्रथमः पाठः | वाड्मयं तपः | सप्तमः पाठः | साधुवृत्तिं समाचरेत् |
| द्वितीयः पाठः | नास्ति त्यागसमं सुखम् | अष्टमः पाठः | तिरुक्कुरल्-सूक्ति-सौरभम् |
| तृतीयः पाठः | रमणीया हि सृष्टिः एषा | नवमः पाठः | सुस्वागतं भो! अरुणाचलेऽस्मिन् |
| चतुर्थः पाठः | आज्ञा गुरूणां हि अविचारणीया | दशमः पाठः | कालोऽहम्
(केवलम् आन्तरिकमूल्याङ्कनाय) |
| पञ्चमः पाठः | अभ्यासवशगं मनः | ||
| पष्ठः पाठः | राष्ट्रं संरक्ष्यमेव हि | एकादशः पाठः | किं किम् उपादेयम्
(केवलम् आन्तरिकमूल्याङ्कनाय) |
अवधेयम् –
* परीक्षायै अनुप्रयुक्तव्याकरणस्य अंशानां चयनं यथासम्भवं ‘मणिका-द्वितीयो भागः इति’ पाठ्यपुस्तकात् करणीयम्। यदि ततः न सम्भवति तर्हि ‘मणिका-अभ्यासपुस्तकम् द्वितीयो भागः’ इत्यस्मात् कर्तुं शक्यम्।
निर्धारित – पाठ्यपुस्तके-
- ‘मणिका’- द्वितीयो भागः, पाठ्यपुस्तकम् (प्रकाशनम् – केन्द्रीय माध्यमिक शिक्षा बोर्ड)
- ‘मणिका-अभ्यासपुस्तकम्ः’ – द्वितीयो भागः (प्रकाशनम् – केन्द्रीय माध्यमिक शिक्षा बोर्ड)