CBSE Class 10 Sanskrit Writing Skills – Letter Writing (पत्र लेखनं) Format, Samples, Tips

Class 10 Sanskrit Patr Lekhanam - Examples, Practice Questions, tips

Sanskrit Class 10 CBSE letter writing – कक्षा 10  संस्कृत (पत्र लेखनं)

CBSE Class 10 Sanskrit Letter Writing (पत्र लेखन) – इस भाग में हम कक्षा दसवीं संस्कृत विषय के उपविषय पत्र लेखन के बारे में जानेंगे। आपको परीक्षा में पूरा पत्र लिखने को नहीं कहा जाता है । आपको पहले से ही प्रश्न पत्र में पत्र दिया जाता है केवल आपको उसमें दिए गए रिक्त स्थानों को भर कर पत्र को पूर्ण करना होता है। इस प्रश्न में आपको दस रिक्त स्थानों की पूर्ति मञ्जूषा में दिए गए शब्दों की सहायता से करनी होती है।हम आपको यहाँ बताएँगे कि मञ्जूषा से सही शब्दों का चुनाव किस तरह करना है।

 

See Video for Explanation and Summary of the Letter Writing

 

Sanskrit Patr Lekhan Solved Examples

Sanskrit Letter Writing – आपको परीक्षा में इस तरह से प्रश्न पूछा जाता है:

1. स्वपितरं प्रति लिखितम् अधः पत्रं मञ्जूषाप्रदत्तशब्दैः पूरयित्वा पुनः लिखित –
(1/2 X 10 = 5)
इसका अर्थ हुआ कि आपको अपने पिता को लिखे गए निम्नलिखित पत्र को आपको मञ्जूषा की सहायता से पूरा करना है और अपनी उत्तर पुस्तिका पर दोबारा लिखना है।

(इस पत्र में आपको हर एक रिक्त स्थान के लिए आधा अंक निर्धारित होता है अर्थात पूरे प्रश्न के पांच अंक होते हैं और यदि आप इस प्रश्न में शब्दों को सही जगह रख दें तो यहाँ आपके अंक कटने की सम्भावना बिलकुल नहीं होती क्योंकि आपको केवल मञ्जूषा से जैसे के तैसे शब्दों को लिखना होता है।)
(आपको इस तरह से पत्र दिया होता है )
गोदवरीछात्रावासात्

दिनाङ्कः  …………..

माननीया: पितृवर्याः !

सादरं (i)……………..
अत्र कुशलं तत्राप्यस्तु। मम (ii)………………..समाप्ता।  परिक्षापत्राणि अतिशोभनानि जातानि। परिक्षा परिणामश्च (iii)……………….प्रथमसप्ताहे उद्घोषयिष्यते। अत्रान्तरे, अस्माकं विद्यालयस्य (iv)…………………… अस्मान् शैक्षनिकभ्रमणाय मुम्बईतः नातिदूरे एकस्मिन् (v)……………..स्थिताम् एलोरा -गुहां प्रति (vi)……………….। अत्र प्राचिनानि शिवमन्दिराणि सन्ति। अहमपि तत्र गन्तुम् (vii)……………………..। एतदर्थम् अस्माभिः (viii)……………. रुप्यकाणि दातव्यानि सन्ति। कृपया (ix)……………………उपर्युक्तां राशिं संप्रेष्य माम् अनुगृहीतां कुर्वन्तु। गृहे सर्वेभ्यः मम (x) ………………….. निवेदनीयः।
भवतां प्रियपुत्री

मदालसा

 


 

मञ्जूषा –

प्रणामाञ्जलि, अध्यापकाः, धनादेशद्वारा, पञ्चशतम्, द्वीपे, इच्छामि, नेष्यन्ति, प्रणमामि, आगामिमासस्य, अर्धवार्षिकपरिक्षा

मञ्जूषा में दिए गए शब्दों का हिंदी अनुवाद – (दोनों हाथों को एक साथ जोड़कर प्रणाम करना ,अध्यापक ,धन के लिए जैसा आदेश हो ,पञ्च सौ ,द्वीप ,इच्छा करना ,ले जा रहे हैं ,दंडवत प्रणाम ,आने वाले महीने के ,वर्ष के बीच में होने वाली परीक्षा )

उत्तर –

गोदवरीछात्रावासात्

दिनाङ्कः  …………..

माननीया: पितृवर्याः !

सादरं (i)…प्रणमामि….
अत्र कुशलं तत्राप्यस्तु। मम (ii)…अर्धवार्षिकपरिक्षा… समाप्ता।  परिक्षापत्राणि अतिशोभनानि जातानि। परिक्षा परिणामश्च (iii)…आगामिमासस्य… प्रथमसप्ताहे उद्घोषयिष्यते। अत्रान्तरे, अस्माकं विद्यालयस्य (iv)… अध्यापकाः…… अस्मान् शैक्षनिकभ्रमणाय मुम्बईतः नातिदूरे एकस्मिन् (v)… द्वीपे…स्थिताम् एलोरा -गुहां प्रति (vi)…नेष्यन्ति….। अत्र प्राचिनानि शिवमन्दिराणि सन्ति। अहमपि तत्र गन्तुम् (vii)…इच्छामि…। एतदर्थम् अस्माभिः (viii)…पञ्चशतम्….. रुप्यकाणि दातव्यानि सन्ति। कृपया (ix)…धनादेशद्वारा…उपर्युक्तां राशिं संप्रेष्य माम् अनुगृहीतां कुर्वन्तु। गृहे सर्वेभ्यः मम (x) ….प्रणामाञ्जलि…. निवेदनीयः।
भवतां प्रियपुत्री

मदालसा

 

2. मित्रं प्रति अधोलिखितम् पत्रं मञ्जूषा -प्रदत्तशब्दैः पूरीयत्वा पुनः लिखत।

इसका अर्थ हुआ कि आपको मित्र को लिखे गए निम्नलिखित पत्र को मञ्जूषा की सहायता से पूरा करना है और अपनी उत्तर  पुस्तिका पर दोबारा लिखना है।

सरस्वती -छात्रावासः ।
तिथिः …………….
प्रियं मित्र। (i)……………..
सस्नेहं नमः।
अत्र कुशलं तत्रास्तु  गतसप्ताहे अस्माकं (ii)…………….. संस्कृतसम्भाषण -शिबिरम् (iii)………………. आसीत्। चतुर्दशदिनानि यावत् वयं संस्कृत – संभाषणस्य (iv)……………….. अकुर्म । तत्र एकस्याः लघुनाटिकायाः (v)……………….. अपि अभवत्। अहं तु विदूषकस्य (vi)……………. कृतवान्। सर्वे जनाः हसित्वा हसित्वा (vii)…………….. अकुर्वन्। अहम् इदानी सर्वदा संस्कृतेन एव (viii)…………………..। भवान् अपि संस्कृतेन संभाषणस्य अभ्यासं (ix) …………..। पितरौ (x)………………….मम प्रणामाञ्जलिं निवेदयतु।
भवतः मित्रम् ,
रवीन्द्रः।

 

मञ्जूषा –

अभिनयम् ,अभ्यासम् ,प्रति ,विद्यालये ,मञ्चनम् ,आयोजितम् ,करतलध्वनिम् ,वदामि ,रमेश ! करोतु

मञ्जूषा में दिए गए शब्दों का हिंदी अनुवाद – (अभिनय ,अभ्यास ,कि ओर ,विद्यालय मे ,मञ्च पर अभिनय प्रस्तुत करना, आयोजन करना ,तालियों की गूँज ,मैं बोलूँगा ,रमेश ! करेंगे)

उत्तर –
सरस्वती -छात्रावासः ।
तिथिः …………….
प्रियं मित्र। (i)…. रमेश !…..
सस्नेहं नमः।
अत्र कुशलं तत्रास्तु गतसप्ताहे अस्माकं (ii)..विद्यालये.. संस्कृतसम्भाषण -शिबिरम् (iii)…आयोजितम्…. आसीत्। चतुर्दशदिनानि यावत् वयं संस्कृत – संभाषणस्य (iv)…अभ्यासम्…. अकुर्म । तत्र एकस्याः लघुनाटिकायाः (v)… मञ्चनम्…. अपि अभवत्। अहं तु विदूषकस्य (vi)….अभिनयम्…. कृतवान्। सर्वे जनाः हसित्वा हसित्वा (vii)… करतलध्वनिम्… अकुर्वन्। अहम् इदानी सर्वदा संस्कृतेन एव (viii)… वदामि…। भवान् अपि संस्कृतेन संभाषणस्य अभ्यासं (ix) …करोतु…। पितरौ (x)…प्रति…मम प्रणामाञ्जलिं निवेदयतु।
भवतः मित्रम् ,
रवीन्द्रः।

1 – पितरम् प्रति रुपय्कयाचनार्थं पत्रम्

 

लक्ष्मिबाई छात्रावासः

रामपुरम्

दिनाङ्क – 9-10-2024

 

आदरणीयाः पितृमहाभागः,

—————- प्रणामाः,

 

अहम् अत्र ————- अस्मि। आशा अस्ति तत्रापि कुशलं भवेत्। मम प्रथमसत्रीया —————– अद्यैव समाप्ता। मम उत्तरपत्राणि ————– अभवन्। परीक्षाफलं सप्ताहानन्तरम् आगमिष्यति। विद्यालयेन एकस्याः ————- आयोजनं कृतम्। वयम् ————- द्रष्टुम् अमृतसरनगरं गमिष्यामः। चत्वारः ————- चापि अस्माभिः सह गमिष्यन्तिः।

एतदर्थं ————- रुपयकाणां पञ्च्शतम् प्रेषयतु भवान्। मातृचरणयोः मम ————- कथनीयाः। अनुजाय स्नेहराशिः।

भवदीयः ————-

अर्जुनः

 

मन्जुषाः

(कृपया, शोभनानि, सकुशलः, प्रणामाः, प्रियपुत्रः, सादरम्, शैक्षिकयात्रायाः, अध्यापकाः, परीक्षा, स्वर्णमन्दिरम्)

 

उत्तर

लक्ष्मिबाई छात्रावासः

रामपुरम्

दिनाङ्क – 9-10-2024

 

आदरणीयाः पितृमहाभागः,

सादरम् प्रणामाः,

 

अहम् अत्र सकुशलः अस्मि। आशा अस्ति तत्रापि कुशलं भवेत्। मम प्रथमसत्रीया परीक्षा अद्यैव समाप्ता। मम उत्तरपत्राणि  शोभनानि अभवन्। परीक्षाफलं सप्ताहानन्तरम् आगमिष्यति। विद्यालयेन एकस्याः शैक्षिकयात्रायाः आयोजनं कृतम्। वयम् स्वर्णमन्दिरम् द्रष्टुम् अमृतसरनगरं गमिष्यामः। चत्वारः अध्यापकाः चापि अस्माभिः सह गमिष्यन्तिः।

एतदर्थं कृपया रुपयकाणां पञ्च्शतम् प्रेषयतु भवान्। मातृचरणयोः मम प्रणामाः कथनीयाः। अनुजाय स्नेहराशिः।

भवदीयः प्रियपुत्रः

अर्जुनः

 

2 – अवकाशयाचनार्थं प्रधानाचार्य प्रति प्रार्थनापत्रम्

 

श्रीमन्तः प्रधानाचार्य महोदयाः

केन्द्रिय विद्यालयः

शिमला

हिमाचल प्रदेशः

 

—————– महोदयाः

विषयःअवकाशयाचनार्थं प्रधानाचार्यं ———– प्रार्थनापत्रम्

सविनयं ———– इदम् अस्ति ———— गतदिवसात् अहं ———– ग्रस्तः अस्मि। अतः विद्यालयम् आगन्तुम् ————- एतदर्थं ———– मह्यम् दिनद्वयस्य अवकाशम्  ददातु भवान् इति ————–

भवदीयः आज्ञाकारी ————–

————–

दिनाङ्क : 9-10-2024

अनुक्रमाङ्क् : 19

दशम् कक्षा।

 

मञ्जूषा – (असमर्थः, अभयः, आदरणीयाः, प्रार्थना, शिष्यः, ज्वरेण, प्रति, निवेदनम्, यत्, कृपया)

 

उत्तर

श्रीमन्तः प्रधानाचार्य महोदयाः

केन्द्रिय विद्यालयः

शिमला

हिमाचल प्रदेशः

 

आदरणीयाः महोदयाः

विषयःअवकाशयाचनार्थं प्रधानाचार्यं प्रति प्रार्थनापत्रम्

सविनयं निवेदनम् इदम् अस्ति यत् गतदिवसात् अहं ज्वरेण ग्रस्तः अस्मि। अतः विद्यालयम् आगन्तुम् असमर्थः एतदर्थं कृपया मह्यम् दिनद्वयस्य अवकाशम्  ददातु भवान् इति प्रार्थना

भवदीयः आज्ञाकारी शिष्यः

अभयः

दिनाङ्क : 9-10-2024

अनुक्रमाङ्क् : 19

दशम् कक्षा।

 

3 – मित्राय पत्रम्

 

कुरुक्षेत्रम्

दिमाङ्क् : 9-10-2024

 

————– मनीष!

————!

 

अत्र अहम् कुशलः, भवतः ————– कामये। अहं मातापितृभ्यां सह अस्मिन् ग्रीष्मावकाशसमये ———– हिमाचलप्रदेश गमिष्यामि। भवान् अपि अस्माभिः सह तत्र चलतु इति मम ————- अस्ति। वयं सर्वे तत्र मिलित्वा ————- करिष्यामः। मदीयः अयं प्रस्तावः भवते रोचते चेत्, ज्ञापयतु।। परिवारे ————- सर्वेभ्यो जनेभ्यो मम ————- निवेदनीयः। पत्रस्योत्तरं शीघ्रमेव —————-

 

भवतः ———–

वरुणः

 

मञ्जूषा – (मित्रम्, प्रियमित्र, भ्रमणार्थं, नमस्ते, प्रबलेच्छा, पुज्येभ्यो, कुशलतां, प्रेषणीयम्, आनन्दानुभवम्, सादरप्रणामः)

 

उत्तर

कुरुक्षेत्रम्

दिमाङ्क् : 9-10-2024 

प्रियमित्र मनीष!

नमस्ते! 

अत्र अहम् कुशलः, भवतः कुशलतां कामये। अहं मातापितृभ्यां सह अस्मिन् ग्रीष्मावकाशसमये भ्रमणार्थं हिमाचलप्रदेश गमिष्यामि। भवान् अपि अस्माभिः सह तत्र चलतु इति मम प्रबलेच्छा अस्ति। वयं सर्वे तत्र मिलित्वा आनन्दानुभवम् करिष्यामः। मदीयः अयं प्रस्तावः भवते रोचते चेत्, ज्ञापयतु।। परिवारे पुज्येभ्यो सर्वेभ्यो जनेभ्यो मम सादरप्रणामः निवेदनीयः। पत्रस्योत्तरं शीघ्रमेव प्रेषणीयम्

 

भवतः मित्रम्

वरुणः

Sanskrit Patr Lekhan Practice Questions

1 – शुल्कक्षमार्थं प्रधानाचार्याय प्रार्थनापत्रं –

 

सेवायाम्,

(i)……………. प्राचार्याः,

विद्यामन्दिर विद्यालयः

जयपुरम्।

(ii) …………..

सविनयम् निवेदनम् अस्ति यत् मम पिता एकस्मिन् (iii) ……………. लिपिकः अस्ति। तस्य परिमिते वेतने परिवारस्य निर्वाहः (iv) ………… क्रियते। विद्यालयस्य शुल्कप्रदानं तु असम्भवम् एव। (v) …………….. मम अध्ययने (vi) …………….. न स्यात् अत: मम (vii) ………….. क्षमां कृत्वा अनुग्रहं कुर्वन्तु भवन्तः। (viii) ………..

भवताम् (ix)…………….. ,

राघवम्

तिथि: 14-10-2024

(x) …………..

 

मञ्जूषा – (शुल्कम्, कठिनतया, सधन्यवादम्, महोदयाः, आज्ञाकारी-शिष्यः, व्यवधानं, कार्यालये, नवमी श्रेणी, धनाभावे, मान्याः)

 

2 – होलिकोत्सवस्य वर्णनं –

 

(i) ……………..

चण्डीगढतः

दिनांकः 14-10-2024

 

(ii) …………….. राकेश

नमस्ते।

अत्र (iii) …………….. तत्रास्तु। भवत्पत्रं सम्प्राप्य मम मनः अतीव (iv) ……………..। अद्य होलिकायाः पर्व विद्यते। सर्वे सुखाय हर्षोल्लसितमनाः होलिका (v) …………….. संलग्नाः सन्ति। भवान् जानाति एव यत् भारतीयेषु उत्सवेषु होलिका नाम (vi) ……………. प्रमुखः अस्ति। अद्य सर्वे जनाः गायन्ति नृत्यन्ति च, परस्परं च कुंकुम (गुलालं) मर्दयन्ति। फाल्गुनमासस्य पूर्णिमायाम् अयमुत्सवः भवति। कथ्यते यत् अस्मिन् दिने भगवान् विष्णुः (vii) ……….. हिरण्यकशिपुं अनाशयत्। प्राचीने काले होलकैः अर्धपक्वान्नैः यज्ञं कृत्वा अस्माकं पूर्वजाः, (viii) ……………. मन्यन्ते स्म। एवम् अनेन पर्वणा सर्वत्र उल्लासस्य स्नेहस्य च प्रसारः भवति। सर्वेभ्यः गृहवासिभ्यः (ix) ……………..।

 

(x) भवतः …………

प्रमोदकुमारः

 

मञ्जूषा – (नमः, प्रियसुहृद्, नरसिंहरूपेण, प्रियमित्रम्, प्रसीदति, सरस्वती महाविद्यालयः, दहनकार्ये, होलिकोत्सवम्, कुशलम्, उत्सवः)

 

3 – मित्रं प्रति –

 

(i) …………

तिथि: 20-10-2024

 

प्रिय (ii) ……………

(iii) …………… भवतः पत्रम् प्राप्तम्। अहम् अधुना स्वविद्यालयस्य (iv) …………….. कर्तुम् इच्छामि। मम (v) …………….. अतीव (vi) …………….. अस्ति। मम विद्यालये विशालं (vii) …………….. समृद्धाः प्रयोगशालाः, सुन्दरः (viii) …………….. च सन्ति। उपप्रधानाचार्यः अतीव कर्मठः (ix) ……………… च अस्ति। अस्माकम् (x) ……………. मनोयोगेन पाठयन्ति। सर्वे छात्राः अपि योग्याः सन्ति। विस्तरेण पुनः लेखिष्यामि।

तव मित्रम्

अतुल

 

मञ्जूषा – (वर्णनं, नमस्ते, क्रीडाक्षेत्रम्, विद्यालयः, शोभनः, पुस्तकालयः, सद्व्यवहारशीलः, परीक्षाभवनम्, मित्र, अध्यापकाः)

 

4 – पितरं प्रति पत्रं –

(i) …………..

आराधना विद्यालयः

पञ्चकुला (हरियाणा)

दिनांक : 15-10-2024

 

पूजनीयाः (ii) ……………..।

अत्र कुशलं (iii) …………….. मया भवतः पत्रं प्राप्तम्। मम अर्धवार्षिक परीक्षा-परिणामः अतिशोभनः अस्ति। (iv) …………….. तु शतम् अझैः उत्तीर्णः । अहम् प्रातः काले (v) …………….. उत्थाय पठामि। ततः सप्तवादने नित्यकर्म कृत्वा (vi) …………….. स्मरामि। सायम् उद्याने (vii) ………….. अपि गच्छामि। रात्री भोजनस्य पश्चात् नववादनतः द्वादशपर्यन्तं पठामि। अहम् अन्न स्वस्थः अस्मि। काऽपि (viii) …………….. न कार्या। वार्षिक-परीक्षायाम् अपि शोभनैः अझैः उत्तीर्णः भविष्यामि इति आशा अस्ति। .

(ix) …………….. मात्रे नमः। अनुजाय स्नेहः।

 

भवदीयः (x) ……………….

कृष्णः

 

मञ्जूषा – (पितृपादः, भ्रमणाय, सुतः, संस्कृतविषये, ईश्वरं, चिन्ता, तत्रास्तु, पूज्यायै, छात्रावासतः, पञ्चवादने)

 

5 – स्वजन्मदिवसमुपलक्ष्य मित्रं प्रति –

 

(i) ………………

दिल्ली नगरम्।

दिनांक : 20-10-2024

 

प्रियमित्र श्याम,

(ii) …………

 

शुभसमाचारं यत् अस्मिन् वर्षे मम जन्मदिवसः आगामि रविवासरे (iii) ……………..। प्रतिवर्षमिव मम जनकेन लघु समारोहस्य (iv) …………….. कृतम् पूजायाः कार्यक्रमः सार्धचतुर्वादने भविष्यति। तत्पश्चात् (v) ……. भविष्यति। सर्वाणि अपि मम (vi) …………… सपरिवारं (vii) ……………… आगमिष्यन्ति। तुभ्यम् अपि (viii) …………….. प्रेषयामि। सपरिवारम् उचितसमये आगत्य समारोहस्य शोभाम् (ix) …………..

तव अभिन्नं मित्रम् (x) ……………..।

केन्द्रीय विद्यालयः

दिल्ली।

 

मञ्जूषा – (मित्राणि, महेशः, वर्धस्व, अत्र, भविष्यति, मधुरस्मृतयः, आयोजनम्, परीक्षाभवनम्, जलपानम्, निमन्त्रणम्)