CBSE Class 10 Sanskrit syllabus – संस्कृत पाठ्यक्रम (Code No. 122)

cbse class 10 sanskrit syllabus

 

कक्षा -10वीं संस्कृत परीक्षा हेतु पाठ्यक्रम(कोड सं. – 122 )

CBSE Class 10 Sanskrit Syllabus – Every year Central board of Secondary Education (CBSE) conducts Class 10 examinations. Class 10 Sanskrit syllabus and Question Paper pattern is given below.

Question paper of Class 10 Sanskrit exam is divided into 4 sections as mentioned below.

CBSE कक्षा -10वीं संस्कृत पाठ्यक्रम – हर वर्ष केंद्रीय माध्यमिक शिक्षा बोर्ड (central board of secondary education ) 10वीं की परीक्षा आयोजित (conducts) करता है। संस्कृत विषय को सभी विद्यार्थी बहुत कठिन विषय समझते हैं ,जबकि असल में ऐसा है नहीं। विद्यार्थियों की कठिनाई को सरल करने के लिए कक्षा 10वीं संस्कृत का पाठ्यक्रम और प्रश्न पत्र प्रारूप निचे दिया गया है। जिससे आपको परीक्षा में अधिकतम अंक प्राप्त करने के लिए बहुत अधिक मेहनत न करनी पड़े और आपको पता हो कि आपने कौन से विषय पर कितनी मेहनत करनी है।

कक्षा 10वीं संस्कृत का प्रश्न -पत्र चार (4 ) भागों में विभाजित होता है –

भाग

विषय

अंक

1.

खण्ड ‘क ‘

अपठित - अवबोधनम् (reading comprehension)

10

2.

खण्ड ‘ख ‘

रचनात्मक - कार्यम् (writing skills)

15

3.

खण्ड ‘ग ‘

अनुप्रयुक्त व्याकरणम् (applied grammar)

25

4.

खण्ड ‘घ ‘

पठित - अवबोधनम् (literature)

30

 

संस्कृतपाठ्यक्रमः (कोड़ नं. 122)

कक्षा – दशमी (2023-24)

वार्षिकं मूल्याङ्कनम्‌

 

80 अङ्का:

 

‘क’ खण्ड:

                                      अपठितावबोधनम्‌                                       

(10 अङ्का:)

 

  1. एक: अपठित: गद्यांशः

80-100 शब्दपरिमितः गद्यांशः, सरलकथा, वर्णनं वा                  (2+4+1)

  • एकपदेन पूर्णवाक्येन च अवबोधनात्मकं कार्यम्‌
  • शीर्षकलेखनम्‌
  • अनुच्छेद – आधारितं भाषिकं कार्यम्‌

 

भाषिककार्याय तत्त्वानि –                                                      (3)

  • वाक्ये कर्तृ – क्रिया पदचयनम्‌
  • कर्तृ – क्रिया – अन्विति:
  • विशेषण – विशेष्य चयनम्‌
  • पर्याय – विलोमपद – चयनम्‌

 

‘ख’ खण्डः

रचनात्मककार्यम्‌

(15 अङ्का:)

 

  1. सङ्केताधारितम् औपचारिकम्‌ अथवा अनौपचारिकं पत्रलेखनम्‌                                          (5)
  2. चित्राधारितं वर्णनम्‌ अथवा अनुच्छेदलेखनम्‌                                                                  (5)
  3. हिन्दीभाषायाम्‌ आङ्ग्लभाषायां वा लिखितानां पञ्चसरलवाक्यानां संस्कृतभाषायाम्‌ अनुवाद:    (5)

 

‘ग’ खण्ड:

अनुप्रयुक्तव्याकरणम्‌

(25 अङ्का:)

 

  1. सन्धिकार्यम्‌                                                                                                       (2+2 = 4)
  • व्यञ्जनसन्धि: – वर्गीयप्रथमवर्णस्य तृतीयवर्णे परिवर्तनम्‌, प्रथमवर्णस्य पञ्चमवर्णे परिवर्तनम्‌
  • विसर्गसन्धिः – विसर्गस्य उत्वम्, रत्वम्, विसर्गलोप:, विसर्गस्य स्थाने स्, श्, ष्
  1. समास: – वाक्येषु समस्तपदानां विग्रह: विग्रहपदानां च समासः                                      (1+1+1+1 = 4)
  • तत्पुरुष: – विभक्ति:
  • बहुव्रीहिः
  • अव्ययीभाव: (अनु, उप, सह, निर्, प्रति, यथा)
  • द्वन्द्व :  (केवलम् इतरेतर:)
  1. प्रत्यया:                                                                                                              (3+1 = 4)
  • तद्धिताः: – मतुप्, ठक्, त्व, तल्
  • स्त्रीप्रत्ययौ – टाप् , डीप्

 

  1. वाच्यपरिवर्तनम् – केवलं लट्लकारे ( कर्तृ-कर्म-क्रिया)                                                  (3)
  2. समय: – अङ्कानां स्थाने शब्देषु समयलेखनम्                                                               (4)

    (सामान्य – सपाद – सार्ध – पादोन)

  1. अव्ययपदानि                                                                      3

      उच्चै:, च, श्व:, ह्य: , अद्य, अत्र-तत्र, यत्र-कुत्र, इदानीम्, (अधुना, सम्प्रति, साम्प्रतम्)

      यदा, तदा, कदा, सहसा, वृथा, शनैः, अपि, कुतः, इतस्ततः, यदि-तर्हि, यावत्-तावत्

  1.  अशुद्धि-संशोधनम् (वचन-लिङ्ग-पुरुष-लकार-विभक्तिदृष्टया संशोधनम्)                          (3)

 

‘घ’ खण्ड:

पठितावबोधनम्

(30 अङ्का:)

 

  1. गद्यांशम् अधिकृत्य अवबोधनात्मकं कार्यम्                                                               (5)

      प्रश्नप्रकारा: – एकपदेन पूर्णवाक्येन च प्रश्नोत्तराणि

      भाषिककार्यम्‌ –

  • वाक्ये कर्तृ – क्रिया पदचयनम्‌
  • विशेषण – विशेष्य चयनम्
  • पर्याय – विलोमपद – चयनम्
  1. पद्यांशम्‌ अधिकृत्य अवबोधनात्मकं कार्यम्‌                                                               (5)

     प्रश्नप्रकारा: – एकपदेन पूर्णवाक्येन च प्रश्नोत्तराणि

     भाषिककार्यम्‌ –

  • वाक्ये कर्तृ – क्रिया पदचयनम्‌
  • विशेषण – विशेष्य चयनम्
  • पर्याय – विलोमपद – चयनम्
  1. नाट्यांशम्‌ अधिकृत्य अवबोधनात्मकं कार्यम्                                                               (5)

     प्रश्नप्रकारा: – एकपदेन पूर्णवाक्येन च प्रश्नोत्तराणि

     भाषिककार्यम्‌ –

  • वाक्ये कर्तृ – क्रिया पदचयनम्‌
  • विशेषण – विशेष्य चयनम्
  • पर्याय – विलोमपद – चयनम्
  1. वाक्येषु रेखाङ्कितपदानि अधिकृत्य चतुर्णां प्रश्नानां निर्माणम्                                             (4)
  2. श्लोकान्वय:/ एकस्य श्लोकस्य संस्कृतेन भावार्थलेखनम्‌                                                (4)
  3. घटनाक्रमानुसारं कथालेखनम्‌                                                                                 (4)
  4. प्रसङ्गानुकूलम्‌ अर्थलेखनम्‌                                                                                     (3)

      (पाठान्‌ आधृत्य लघूत्तरात्मकाः प्रश्ना:)

 

परीक्षायै निर्धारिताः पाठाः

पाठसंख्या

पाठनाम

प्रथम: पाठ:

शुचिपर्यावरणम्

द्वितीय: पाठ:

बुद्धिर्बलवती सदा

चतुर्थ: पाठ:

शिशुलालनम्

पञ्चम: पाठ:

जननी तुल्यवत्सला

षष्ठ: पाठ:

सुभाषितानि

सप्तम: पाठ:

सौहार्दं प्रकृते: शोभा

अष्टम: पाठ:

विचित्र: साक्षी

नवमः पाठ:

सूक्तयः

द्वादशः पाठः

अन्योक्तय:

 

निर्धारित – पाठ्यपुस्तकानि –

  1. “शेमुषी’ पाठ्यपुस्तकम्‌ भाग-2”, संशोधितसंस्करणम्‌

    (प्रकाशनम् – रा.शै.अनु.प्र.परि. द्वारा)

  1. “अभ्यासवान् भव-द्वितीयो भाग:” – व्याकरणपुस्तकम्

    (प्रकाशनम् – रा.शै.अनु.प्र.परि. द्वारा)

  1. “व्याकरणवीथिः”– व्याकरणपुस्तकम्

    (प्रकाशनम् – रा.शै.अनु.प्र.परि. द्वारा)

 

अवधेयम्‌ –

* अनुप्रयुक्तव्याकरणस्य अंशानां चयनं यथासम्भवं ‘शेमुषी-द्वितीयो भागः इति’ पाठ्यपुस्तकात्‌ करणीयम्। यदि ततः न सम्भवति तर्हि ‘अभ्यासवान् भव- द्वितीयो भागः’ इत्यस्मात् कर्तुं शक्यम्।